Recenze Nirvana Express. Mistycy, oszuści i poszukiwacze oświecenia

Emisariusze oświecenia czy świątobliwi oszuści?

Gdy myślimy o duchowości Wschodu, widzimy odzianych w biel joginów, brodatych mędrców głoszących wolność, miłość i pokój oraz kolorowych hipisów tańczących w rytm psychodelicznej muzyki. Mick Brown pokazuje, jak indyjski mistycyzm – niegdyś traktowany jako egzotyczna ciekawostka – przeniknął do kultury masowej, zmieniając nasze postrzeganie religii, ciała i umysłu.

Podczas tej literackiej podróży spotykamy plejadę barwnych postaci: filozofa i mistrza duchowego Swamiego Wiwekanandę, Annie Besant z jej teozoficznymi wizjami oraz kontrowersyjnych nauczycieli, takich jak mentor Beatlesów Maharishi Mahesh Yogi czy guru bogaczy Bhagwan Shree Rajneesh (Osho). Autor opisuje zarówno pierwsze fascynacje Wschodem w wiktoriańskiej Anglii, ruchy kontrkulturowe lat 60. XX wieku, jak i współczesne skandale związane z nadużyciami w sektach.

Nirvana Express stawia kluczowe pytania o autorytet duchowych przewodników, naturę przebudzenia i granicę między autentycznym poszukiwaniem a łatwowiernością. To fascynująca, momentami niepokojąca opowieść o drodze Zachodu ku oświeceniu – od epickiego poematu o Buddzie po okultyzm, mizoginię i mordercze spiski.

Rzecz o tym, jak Zachód próbuje odnaleźć na Wschodzie duchowość, którą utracił w pogoni za bogactwem, i jak Wschód kieruje się ku Zachodowi w poszukiwaniu lepszego życia, choćby cząstki tego bogactwa, które mieszkańcy Zachodu mają często w pogardzie. Jest to również – a może przede wszystkim – opowieść o przewodnikach tej wędrówki. Ponoć „Wschód to jest Wschód, a Zachód – Zachód i nigdy nie zejdą się razem”. Ale przecież sam Kipling, któremu przypisuje się te słowa, tak kończy swoją balladę: „Lecz furda Zachód albo Wschód, kraj, rasa, urodzenie,/ Gdy zejdzie się siłaczy dwóch, choćby i z krańców Ziemi” (tłum. Anna Bańkowska).

Wojciech Jagielski

Nirvana Express to fascynująca opowieść o migracji idei – od hinduskich tradycji mistycznych po ich zachodnie reinterpretacje. Mick Brown kreśli mapę dróg, którymi duchowe koncepcje jogi, medytacji i hinduistycznej ascezy wędrowały na Zachód, gdzie zostały przefiltrowane przez potrzeby nowoczesności, uproszczone, przeobrażone – i sprzedane jako obietnica oświecenia. To książka o tym, jak Zachód nie tylko szukał sensu, lecz także tworzył własne wersje Wschodu.

dr hab. Agata Świerzowska, Katedra Porównawczych Studiów Cywilizacji, UJ, autorka książki Joga w Polsce od końca XIX wieku do 1939 roku.

Mick Brown (ur. 1950) – autor sześciu książek, m.in. The Spiritual Tourist, The Dance of 17 Lives i Tearing Down the Wall of Sound. W swojej wieloletniej karierze dziennikarskiej współpracował z „The Sunday Times”, „The Guardian”, „Rolling Stone” i wieloma innymi czasopismami. Przeprowadzał wywiady z takimi postaciami, jak Salvador Dalí, David Bowie, Arthur Miller, czy z zespołem The Rolling Stones. Od trzech dekad związany jest z „The Daily Telegraph”, gdzie pełni funkcję głównego felietonisty. Laureat wielu nagród, w tym British Journalism Awards (2023) i British Press Awards (2023). Mieszka w Londynie.