Recenze Jerzego Giedroycia przygoda z rewizjonizmem

Seria JERZY GIEDROIC I to wspólne przedsięwzięcie Stowarzyszenia Instytut Literacki Kultura oraz Uniwersytetu Łódzkiego. Publikacje mają udostępniać i przybliżać historię oraz dorobek Instytutu Literackiego w Paryżu. Proponujemy Czytelnikom indywidualne i zbiorowe monografie naukowe; naukowe edycje archiwaliów i korespondencji z zasobów Archiwum Instytutu Literackiego oraz problemowe antologie tekstów z Kultury i Zeszytów Historycznych, a także reedycje wybranych książek opublikowanych w ramach Biblioteki Kultury.

Książka jest po pierwsze, próbą odpowiedzi na pytanie jakie miejsce w myśli politycznej Kultury zajmowała stawka na rewizjonizm? Po drugie, w daleko mniejszym stopniu jest to praca dotycząca relacji tej części emigracji, którą reprezentowało środowisko Kultury z krajem, ze środowiskiem lewicowej inteligencji, w mniejszym lub większym stopniu zaangażowanej w działanie zmierzające do reformy systemu politycznego w PRL. Po trzecie, w jakimś sensie jest to także studium o recepcji marksizmu, czy częściej marksizmu-leninizmu w Polsce i na emigracji, ze szczególnym uwzględnieniem środowiska Kultury. Rewizjonizm, w różnych swoich formach politycznej, ideologicznej, filozoficznej, co najmniej od czasów Eduarda Bernsteina, był integralną częścią historii marksizmu. Podsumowując, można zaryzykować tezę, że książka poświęcona jest historii pewnego projektu w znaczeniu ideowym i politycznym, za pomocą którego Redaktor i jego współpracownicy starali się współtworzyć rzeczywistość w Polsce.

Dlaczego przygoda? Chciałbym to pojęcie potraktować jako podwójną metaforę i odnieść zarówno do postaci Jerzego Giedroycia, jak i własnych doświadczeń. Zderzają się w nim dwie semantyki: pierwsza kojarząca się z nietrwałością i ulotnością oraz druga odwołująca się do autentyczności i ważności. Przygoda pozostaje zatem terminem nie do końca określonym, wymykającym się jednoznacznej definicji, na poły tajemniczym. Stosunek Giedroycia do szeroko rozumianej lewicy, rewizjonizmu czy socjalizmu był właśnie niejednoznaczny i pełen sprzeczności. Zmieniał się na przestrzeni czasu.

* * *

Książka może być głosem w sporze z grupą ludzi (raczej ideologów prawicy niż historyków), którzy lekceważą dylematy polityczne, wybory, naciski, zjawiska intelektualne epoki PRL, a lewicowość traktują jako synonim komunizmu, bez troski o rozumienie jego istoty.

prof. dr hab. Andrzej Friszke

Autora nie interesują zabiegi idealizujące, nie mówiąc już o przykrajaniu przeszłości do takiego czy innego szablonu. Odrzuca wciąż pokutujący w wielu publikacjach mit czystości ideowej wyrażający się w przekonaniu, że odbudowę suwerennej Polski zawdzięczamy jakimś bojownikom z legitymacjami Polaków pierwszego sortu cnotliwym jak Longinus Podbipięta w Zbarażu, nieustraszonym jak pan Wołodyjowski w Kamieńcu, bogobojnym jak ksiądz Kordecki na szańcach jasnogórskich.

prof. dr hab. Andrzej S. Kowalczyk