Europa Wschodnia to region, w którym burzliwa historia i pełna emocji pamięć o minionych wydarzeniach nieustannie się ścierają, kształtując tożsamość narodów i jednostek. W czasach, gdy wojna znów zmienia bieg dziejów, a przeszłość staje się narzędziem polityki, artykuły zebrane w tomie Między historią a pamięcią skłaniają do refleksji nad tym, jak doświadczenia XX wieku wpływają na współczesne wybory społeczne i polityczne.
W książce przeplatają się historie ludzi i narodów uwikłanych w dramatyczne wydarzenia: wojny, migracje, represje, eksperymenty społeczne. Szczególne miejsce zajmują głosy badaczy, reprezentujących różne kraje i pokolenia, którzy sami doświadczyli emigracji lub uchodźstwa. Nie unikają trudnych pytań o rolę pamięci zbiorowej i edukacji historycznej, a ich osobiste historie pozwalają zachować nadzieję na budowanie dialogu ponad podziałami.
Znalazły się tu analizy dotyczące między innymi polityk historycznych w różnych krajach, roli muzeów, edukacji szkolnej, losów mniejszości czy mechanizmów represji. Badacze z Polski, Ukrainy, Białorusi, Litwy i Słowacji stawia-ją pytania o sens upamiętniania i rozliczania się z trudną przeszłością, rozwijanie poczucia jedności i umacnianie tożsamości zbiorowej. To nie tylko naukowa synteza, lecz także inspiracja do głębszego zrozumienia, jak historia i pamięć wpływają na teraźniejszość, kształtując współczesną Europę Wschodnią - i nas samych.
Ze Wstępu:
Europa Wschodnia od ponad trzech lat jest znów w centrum uwagi światowej opinii publicznej. Jednak nie tak jak ponad trzydzieści lat temu, gdy pokojowo wychodziła z systemu komunistycznego i podejmowała ambitne przekształcenia ustrojowe mające przyspieszyć jej rozwój i integrację z Zachodem, kiedy to w nadziejach i ocenach zewnętrznych dominowały optymizm i przekonanie o "końcu historii" i zanikaniu wszelkich "żelaznych kurtyn". Pełnoskalowa agresja Rosji na Ukrainę spowodowała ogrom zniszczeń i śmierć setek tysięcy żołnierzy, a po stronie ukraińskiej - także tysięcy cywilów. [...]
Zmagania na współczesnych frontach ożywiły [...] zainteresowanie przeszłością, zwłaszcza wiekiem XX, czasem dwóch wojen światowych, erą totalitarnych ideologii, [...] walki o państwa narodowe i ich suwerenność. Procesy wtedy uruchomione w różnym stopniu nadal wyraźnie wpływają na dzisiejsze relacje między narodami i państwami. Choć komunizm odszedł
w przeszłość, otwarcie porównywany z drugą zbrodniczą ideologią - nazizmem, to na wielu obszarach dzisiejszego funkcjonowania państw i społeczeństw obserwujemy różnorakie negatywne jego skutki. []
Niniejszy tom jest dowodem na to, że - przy wierności pewnym podstawowym wartościom - nawet w bardzo trudnych czasach udaje się prowadzić dialog naukowców ponad podziałami, a Wrocław, którego losy w ostatnim stuleciu są odbiciem niełatwej i często tragicznej historii Europy Środkowo-Wschodniej, jest miejscem wręcz predestynowanym do tego typu debat i wymiany poglądów na temat najtrudniejszych problemów nieodległej przeszłości.