Recenze Językowe i kulturowe aspekty przekładu filmowego

Język obrazów filmowych nazywany bywa często językiem uniwersalnym, co implikuje, że powinien być zrozumiały dla wszystkich. Jednakże podczas przygotowania nowej wersji językowej w procesie tłumaczenia nierzadko okazuje się, że istotne są nie tylko informacje zawarte w warstwie wizualnej, ale również te, które mają podłoże kulturowe. Trudno nie zgodzić się tutaj z konstatacją Marka Hendrykowskiego, który zauważa, że

[] komunikat filmowy realizuje zazwyczaj dwa wewnętrznie sprzeczne dążenia, a mianowicie zmierza ku osiągnięciu jak najpełniejszej uniwersalnej zrozumiałości i równocześnie dąży do zachowania maksimum cech swoistych. W procesie filmowego komunikowania uczestniczą więc każdorazowo dwa przeciwstawne kierunki dążeń: wektor powszechnej czytelności i wektor swoistej czytelności przekazu.

Z tego z kolei wynika, że badanie przekładów filmowych wymaga uwzględnienia zarówno aspektów językowych, jak i kulturowych w obu konfrontowanych przestrzeniach, w jakich dzieła te funkcjonują, szczególnie zaś w nowym kontekście odbiorczym.

Niniejsza rozprawa poświęcona jest problemom tłumaczenia wybranych polskich filmów na język rosyjski. Pokrewieństwo języków, w obrębie których prowadzone są badania, a więc polskiego i rosyjskiego, może, z jednej strony, ułatwiać odbiór filmu, z drugiej zaś powoduje problemy charakterystyczne jedynie dla tej pary językowej.

Przekłady filmowe, które były przedmiotem analizy, zostały wykonane za pomocą różnych technik tłumaczenia audiowizualnego z uwzględnieniem ich możliwości i ograniczeń. W rozprawie skoncentrowałam się przede wszystkim na tych zjawiskach występujących w dialogach filmowych, które mogą powodować problemy tłumaczeniowe. Są one zwykle spowodowane różnicami systemowymi między konfrontowanymi językami lub też mocnym zakorzenieniem opisywanych zjawisk w kulturze wyjściowej.

Wybrany materiał egzemplifikacyjny obejmuje polskie filmy o tematyce wojennej z lat siedemdziesiątych, a także produkcje bardziej współczesne. Przy doborze filmów do analizy kierowałam się przede wszystkim ich popularnością i dostępnością na rynku rosyjskim. Najważniejszym jednak kryterium było mocne osadzenie wybranych produkcji w kulturze polskiej, a także fakt, że zostały one przetłumaczone na język rosyjski w sposób profesjonalny.