Recenze Objawienia Matki Boskiej w Gietrzwałdzie dla ludu katolickiego podług urzędowych dokumentów spisane

W staropruskiej ziemi Galindii na zachodnim krańcu powiatu olsztyńskiego, pomiędzy wieńcem pagórków, okalających jezioro Rentyńskie, leży wieś Gietrzwałd, która od roku dopiero przywilejem targowym się cieszy. Po obu stronach strumyka Gilbing, który sąsiednie przebywszy wyżyny, uroczo w dolinie podąża, widać domy i zagrody mieszkańców, jak się z wolna piętrzą między wiankiem drzew i ogrodów. Siedemdziesiąt łanów czyli włók na włości „Gudicus” w 1352 r. wydzielono na założenie wsi Gietrzwałd, z nadaniem jej prawa chełmińskiego. Ten wymiar ziemi do dziś stanowi cały obszar polny wsi i żywi obecnie dziewięciuset mieszkańców, którzy z wyjątkiem kilku rzemieślników i kupców, wyłącznie rolnictwem i hodowaniem bydła się zajmują. Prócz jednej rodziny wszyscy są wyznawcami Kościoła rzymskokatolickiego i należą do biskupstwa Warmińskiego, którego kapituła dawniej przez długie wieki w obwodzie Olsztyńskiej kamery posiadała władzę świecką i jeszcze teraz proboszcza prezentuje. Język był tu pierwotnie staropruski i jeszcze przy końcu XV wieku prawiono kazania tak tutaj, jak w całym biskupstwie Warmińskim po niemiecku, albo w staropruskim narzeczu według świadectwa ówczesnych kościelnych rozporządzeń. Wskutek długoletnich wojen i połączenia Warmii z Koroną Polską stało się, że na opustoszałych przez wojnę wioskach osiedlali się Polacy, a potem i język polski z biegiem czasu w całej okolicy zapanował. Pomiędzy mieszkańcami Gietrzwałdu było według wykazu królewskiej rejencji przed kilku laty 48 Niemców, w drugich jednak 7 miejscowościach, które od dawna do parafii należą, język polski jeszcze bardziej przeważa.